Nguồn gốc: Từ “Ngày độc thân” đến “Ngày vàng mua sắm”

Ngày 11 tháng 11 hằng năm – với bốn con số “1” đứng cạnh nhau – từng được sinh viên Trung Quốc gọi vui là “Quang côn tiết” (光棍节), nghĩa là “Ngày độc thân”. Vào những năm 1990, trong môi trường đại học trẻ trung, ngày này được xem như một trò đùa văn hóa: sinh viên tổ chức tiệc “FA hội”, tặng quà, hát karaoke hoặc viết thư cho người mình thầm mến. Chính sự hóm hỉnh ấy đã khiến “Quang côn tiết” nhanh chóng lan rộng khắp các thành phố lớn như Nam Kinh, Bắc Kinh, Thượng Hải.

Năm 2009, Tập đoàn Alibaba nhận thấy tiềm năng thương mại khổng lồ ẩn trong ngày lễ mang tính biểu tượng này. Họ khởi xướng chương trình giảm giá quy mô lớn trên Taobao và Tmall, biến 11/11 từ “Ngày độc thân” thành “Lễ hội mua sắm trực tuyến toàn dân”. Chỉ sau 24 giờ, doanh số đã vượt 50 triệu nhân dân tệ – một con số chưa từng có thời điểm đó. Từ một trào lưu học đường, “双11” bước lên sân khấu toàn cầu, trở thành biểu tượng của sức mạnh công nghệ, tiêu dùng và sáng tạo marketing Trung Quốc.

Quy mô và tầm ảnh hưởng: từ thương mại nội địa đến hiện tượng toàn cầu

Sau hơn 15 năm, “双11”  (Double 11) không chỉ là “ngày giảm giá” mà là một cuộc cách mạng tiêu dùng toàn diện. Theo dữ liệu năm 2024, tổng giá trị giao dịch toàn mạng (GMV) đạt hơn 1,14 nghìn tỷ nhân dân tệ, vượt xa các dịp Black Friday hay Cyber Monday của Mỹ.

Điều đáng chú ý là “cuộc đua 11/11” không còn là độc quyền của Alibaba. Các nền tảng như JD.com, Pinduoduo 拼多多, Douyin 抖音, Xiaohongshu 小红书… đều tham gia mạnh mẽ, tạo nên bức tranh thương mại điện tử sôi động nhất hành tinh. Hệ thống logistics được vận hành 24/7, các trung tâm dữ liệu xử lý hàng tỷ lượt truy cập và đơn hàng chỉ trong vài giờ, thể hiện năng lực công nghệ và tổ chức vượt trội của Trung Quốc hiện đại.

Từ góc nhìn xã hội học, “双11” phản ánh sự chuyển đổi hành vi tiêu dùng của người Trung Quốc: từ tiết kiệm sang hưởng thụ, từ mua sắm cá nhân sang mua sắm tương tác xã hội. Mỗi cú click hay buổi livestream đều trở thành một “nghi lễ tập thể” trong không gian mạng, nơi người tiêu dùng vừa tiêu dùng vừa khẳng định bản sắc cá nhân.

Những xu hướng mới của “双11”: từ doanh số đến giá trị xã hội

1. Chu kỳ mua sắm kéo dài và phân tầng rõ nét

Nếu trước đây 11/11 chỉ diễn ra trong 24 giờ, thì nay lễ hội này kéo dài gần một tháng, được chia thành ba giai đoạn: “đặt cọc trước”, “ngày chính hội” và “thanh toán cuối”. Việc kéo dài này không chỉ giúp người tiêu dùng có thêm thời gian so sánh và chuẩn bị, mà còn tạo nên một chuỗi trải nghiệm mua sắm liên tục – nơi người tham gia vừa chờ đợi, vừa tương tác, vừa “nhập vai” trong bầu không khí lễ hội.

2. Từ “cuộc đua doanh số” đến “nền kinh tế trải nghiệm”

Sự bão hòa về doanh thu buộc các doanh nghiệp phải chuyển hướng từ bán hàng sang xây dựng giá trị thương hiệu. Các thương hiệu chú trọng dịch vụ cá nhân hóa, hậu cần xanh, thiết kế bao bì thân thiện với môi trường và kết hợp yếu tố văn hóa vào chiến dịch quảng bá. Đây là minh chứng cho một thế hệ người tiêu dùng mới – có ý thức xã hội và thẩm mỹ cao.

3. Livestream và “kinh tế cảm xúc”

“直播带货” (bán hàng qua livestream) đã trở thành linh hồn của “双11” . Các KOL, người nổi tiếng, thậm chí giáo viên, viên chức nhà nước cũng tham gia, khiến hoạt động thương mại hòa nhập hoàn toàn với đời sống xã hội. Theo thống kê, riêng Douyin năm 2024 ghi nhận hơn 30 triệu buổi phát sóng bán hàng, thu hút hàng trăm triệu lượt xem – một cuộc biểu diễn văn hóa tiêu dùng đúng nghĩa.

“双11” dưới góc nhìn ngôn ngữ – văn hóa: hiện tượng của thời đại số

Trong lĩnh vực ngôn ngữ học xã hội, “双11”  là trường hợp điển hình về sự tương tác giữa ngôn ngữ mạng, kinh tế và văn hóa đại chúng.

Hàng loạt từ vựng mới ra đời từ chính đời sống thương mại:

• “剁手党” (duòshǒu dǎng) – “hội đứt tay”, ám chỉ người nghiện mua sắm;
• “尾款人” (wěikuǎn rén) – “người trả nốt tiền sau cùng”;
• “预售战线” (yùshòu zhànxiàn) – “chiến tuyến đặt hàng trước”.

Những khái niệm này cho thấy cách ngôn ngữ phản ánh cảm xúc và áp lực xã hội của tầng lớp trung lưu đô thị – nhóm tiêu dùng chủ lực của Trung Quốc hiện nay.
Tại ngành tiếng Trung Quốc, Khoa Đông phương, trường Cao đẳng Công nghệ Thủ Đức – TDC ngôn ngữ mạng hay các yếu tố văn hóa đương đại Trung Hoa sử dụng chính hiện tượng “双11” làm tư liệu giảng dạy, giúp sinh viên hiểu mối liên hệ giữa ngôn ngữ, truyền thông và kinh tế số trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Từ góc nhìn văn hóa, “Ngày độc thân” dần chuyển hóa ý nghĩa: từ trò đùa vui sang ngày “tự thưởng” (Self-reward Day), khuyến khích mỗi cá nhân tận hưởng thành quả lao động và yêu thương bản thân – một biểu hiện rõ nét của văn hóa tiêu dùng hiện đại.

Tác động toàn cầu và góc nhìn Việt Nam: làn sóng lan tỏa văn hóa tiêu dùng Trung Quốc

““双11” ” ngày nay không còn giới hạn ở Trung Quốc. Lazada, Shopee, AliExpress – những nền tảng có vốn đầu tư hoặc hợp tác từ Trung Quốc – đều triển khai chiến dịch “11.11 Sale” khắp Đông Nam Á. Tại Việt Nam, ngày 11/11 đã trở thành “ngày vàng mua sắm trực tuyến”, thúc đẩy thói quen tiêu dùng số, thanh toán điện tử và niềm tin vào thương mại điện tử nội địa. Từ góc độ học thuật, đây là minh chứng sống động cho ảnh hưởng văn hóa xuyên biên giới của Trung Quốc hiện đại – khi mô hình tiêu dùng, ngôn ngữ tiếp thị và phong cách giải trí được khuếch tán ra toàn cầu.

Hiện tượng này mở ra nhiều hướng nghiên cứu mới trong lĩnh vực ngôn ngữ học ứng dụng, truyền thông xuyên văn hóa, kinh tế số và sức mạnh mềm Trung Hoa, những chủ đề đang được nhiều sinh viên và học giả quan tâm. Từ “Ngày độc thân” giản dị, ““双11” ” đã trở thành lễ hội tiêu dùng lớn nhất hành tinh, phản ánh sự hội tụ của công nghệ, truyền thông và văn hóa xã hội Trung Quốc hiện đại. Hiện tượng này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, mà còn biểu trưng cho cách người Trung Quốc định hình bản sắc văn hóa trong thế giới toàn cầu hóa.